İşyerlerindeki tipik bir sorun, bir işçinin donanma hizmeti nedeniyle işinden ayrılmak zorunda kalmasıdır. Donanma hizmeti, ülkemizdeki tüm erkekler için zorunludur ve işçiye kıdem tazminatı hakkı vermesi nedeniyle önemlidir. Bu makalede, donanma hizmeti nedeniyle işten ayrılan işçilerin kıdem tazminatına hak kazanıp kazanmadıkları, ne zaman işten ayrılmaları gerektiği, donanma hizmetinin sona ermesinden sonra işçinin eski işine dönüp dönemeyeceği ve ücretli donanma hizmetinin tartışmalı sorunu hakkında konuşacağız.

Donanma hizmeti nedeniyle işimden ayrılırsam bir çalışan olarak haklarım nelerdir?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 120. maddesi ve halen yürürlükte olan 1475 sayılı İş Kanunu’nun 120. maddesi, muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılan işçinin kıdem tazminatına hak kazanacağını öngörmektedir. TDK sözlüğünde “muvazzaf”, “Silahlı Kuvvetlerde görevli subay ve astsubaylar ile askerlik hizmetini yapmakta olan erbaş ve erler” olarak tanımlanmaktadır. Kıdem tazminatı için temel durum, iş yerinizde en az bir yıl çalışmış olmanızdır. Askerlik hizmeti için kıdem tazminatı almak isteyen herkesin en az bir yıl şirkette çalışmış olması gerekir. Çalışma Mevzuatının 14. Maddesi uyarınca, bir işçi enerjik donanma hizmeti nedeniyle işinden ayrıldığında, kıdem tazminatı almaya hak kazanır, ancak ücretini keşfetmez. Bu nedenle, deniz hizmetine gitmeye karar veren bir işçinin, iş sözleşmesini herhangi bir zamanda keşfetmeden ve işverene bildirimde bulunma zorunluluğu olmadan feshedebileceği söylenebilir.

Nitekim Yargıtay Dokuzuncu Hukuk Dairesi 2017/11087E., 2019/13276K. sayılı kararında

“Keşif tazminatı”, belirsiz süreli bir iş sözleşmesini karşı tarafa ucuz bir keşif aralığı tanımadan ve basit bir sebep olmaksızın fesheden tarafın ödemesi gereken tazminattır. Keşif tazminatı, iş sözleşmesini fesheden tarafın karşı tarafa ödemesi gereken tazminattır. Bu nedenle, iş sözleşmesini fesheden taraf, feshin basit bir nedene dayanması halinde keşif tazminatı alma hakkına sahip olmayacaktır. Madde 14 (1475 sayılı Kanun)İş sözleşmesi emeklilik, evlilik ,enerjik donanmahizmetigibi nedenlerle feshedilirse, keşif ücreti alma hakkı yoktur.İşveren ayrıca yukarıdaki fesihlerde keşif ücreti beyan edemez.

İstifa eden bir çalışanın hakları dahilinde bir menfaatiniz olabilir.

Yargıtay, işçinin donanma eğitimine gönderilmesi gerekip gerekmediğine karar verirken iş sözleşmesinin feshinden önceki dönemi dikkate alır. İşçi çok uzun bir süre donanma hizmetine gitmezse, sözleşmeyi ihlal edip etmediğini araştırmak önemlidir. İşçi donanma hizmeti için istifa ederse ve çağrıdan önce ucuz bir zamanda ofisten ayrılırsa, tazminat alma hakkına da sahip olabilir. İstifa ile celp arasındaki sürenin ucuz olması gerektiği açıktır. Yargıtay, işçinin iş sözleşmesini celpten 6-7 ay önce feshetmesi durumunda aralığın ucuz olması gerektiğine hükmetmiştir. Yargıtay tarafından üç ila beş aylık bir medyan aralık ucuz olarak kabul edilmektedir.

Donanma hizmetinden sonra aynı işe geri dönmek mümkün mü?

4857 sayılı İş Kanunu, donanma hizmetinden sonra aynı işe geri dönüşü düzenlemektedir. Askerlik hizmeti sonrası işe dönüş 4857 sayılı İş Kanunu ile düzenlenmiştir. Askerlik hizmeti nedeniyle işini bırakmak zorunda kalan bir işçi, hizmetin bitiminden itibaren iki ay içinde eski işine dönme niyetini işverene bildirmelidir. Bu durumda işveren, işçiyi benzer bir iş varsa derhal, yoksa o zaman geçerli olan şartlar ve koşullar altında kiralamakla yükümlüdür. İşverenin iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirememesi durumunda, iş talep eden eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat ödemesi gerekir.

Nitekim, Yargıtay Yirmi İkinci Hukuk Dairesi 2015/13446 E., 2016/18518 Okay. sayılı kararında aşağıdaki hususları kabul etmiştir

“Dosya kapsamından davacının davalı işyerinde ilk olarak 08.12.2005-10.08.2006 tarihleri arasında çalıştığı, bu çalışmasının askerlik nedeniyle sona erdiği, askerlik dönüşü 16.11.2007 tarihinde tekrar çalışmaya başladığı ve bu çalışmasının da 31.12.2009 tarihindesonaerdiğibilinmektedir.Davacının ilk çalışma dönemi deniz hizmetine bağlı olarak sona erdiğinden bu döneme ilişkin kıdem tazminatının hesaplanarak hüküm altına alınması gerekir…”

Donanma hizmeti yapan bir çalışan kıdem tazminatı alabilir mi?

2018 yılında yürürlüğe giren 7176 sayılı Kanun ile 1927 tarihli ve 1111 sayılı Bahriye Hizmeti Kanunu’na eklenen Geçici 55. Madde ile belirli yaş grubundaki erkeklerin, belirli bir bedel ödemeleri ve 21 günlük ilk bahriye eğitimini tamamlamaları şartıyla bahriye hizmetini yerine getirmiş sayılmalarına imkan tanınmıştır. Bu hükümden yararlanan personele ilk eğitimleri boyunca ücret ödeneceği kabul edilmektedir. Bu örnek, hizmetlerinin verimliliği için ödeme yapılan donanma personelinin yalnızca izinli sayılıp sayılmayacağı ile birlikte çeşitli yorumlara yol açabilir.

1475 sayılı Kanun’un 14. maddesi, askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılan işçinin, ücret alabilmek için gerekli olan 1 yıllık kıdem şartını sağlaması halinde kıdem tazminatı almaya hak kazanacağını belirtmektedir. Bir görüşe göre ise, 1475 sayılı Kanun’un 14. Maddesi, işçinin 21 günlük ilk çalıştırma süresi için dahi işten ayrılması halinde kıdem tazminatına hak kazanacağını belirtmektedir.

İkinci bir görüş ise, 21 günlük ilk donanma eğitimi sırasında, donanma hizmetini yerine getiren veya ücretsiz izne ayrılanların iş sözleşmelerinin çalıştıkları kurum, işyeri ve kuruluşlar tarafından devam ettirileceği yönündedir. Yani işten çıkarılmayacaklar, askerlik hizmeti sonrasında işlerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalmayacaklar ve bu nedenle kıdem tazminatı alamayacaklar.

Bu konuda herhangi bir emsal karar bulunmadığı için mahkemenin vereceği kararı önceden kestirmek zor. Bize göre, düzenleme zorunlu olmayan bir hak getirmekte ve iş sözleşmesini feshetmesi gerekmeyen bir işçinin ücretsiz izne ayrılmasına izin vermektedir.

  • Haziran 2019’daN Sabit Ücretli Donanma Hizmet Derneği

2018 düzenlemesinden sonra, Ulusal Koruma Bakanlığı tarafından kura ile belirlenecek kişi çeşitliliğine uygun koşulları sağlayan herkes, istediği zaman donanma hizmetinden ücretli olarak yararlanabilecek. Bu dönüşüm doğrultusunda, bakanlık tarafından belirlenen bedeli ödeyen ve bir aylık ilk donanma eğitimini tamamlayanların donanma hizmetlerini yerine getirdikleri düşünülüyor. Bu yeni düzenleme, 2018 yılı için daha önceki donanma hizmet birliğini değiştirdi. Ücretsiz izin için herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.

Haziran 2019 tarihli düzenleme ile ücretsiz izne ayrılma müessesesi de metinden çıkarıldı. Bu tarihten sonra, iş sözleşmesini donanma hizmeti nedeniyle fesheden işçiler kıdem tazminatı alacaktır.

Fesih bildirimi neleri içermeli ve hangi ekler dahil edilebilir?

Donanma hizmetine bağlı kıdem tazminatı almak isteyen kişi öncelikle gerçekten donanma hizmetine gideceğini belgelemelidir. İşyerinden alınan “Donanma Hizmet Sevk Belgeleri” fesih tespit tutanağına bağlanmalıdır. Her bir askere alma ve fesih bildirimi işverene yazılı olarak yapılmalıdır.

Donanma Hizmeti Nedeniyle İstifa Mektubu Örneği